उच्च न्यायालय : पतीच्या संपत्तीवर पत्नीचा किती अधिकार? संपूर्ण किंवा अर्धा…
Created by khushi 12 October
High court update :-मालमत्तेचे वाद आता सामान्य झाले आहेत आणि न्यायालयेही अशा प्रकरणांनी भरून गेली आहेत. कधी भाऊ-बहिणीत तर कधी पिता-पुत्रांमध्ये मालमत्तेवरून वाद होतात. या वादांचे एक प्रमुख कारण म्हणजे लोकांना मालमत्तेचे वितरण आणि त्यात त्यांचे हक्क याबद्दल कायदेशीर माहिती नसते. कायद्यात मुलांच्या हक्कांची तरतूद असली तरी पतीच्या मालमत्तेवर पत्नीच्या High court update हक्कांबाबतही स्पष्ट नियम आहेत (हिंदू विधवाचे पतीच्या मालमत्तेवरचे हक्क). या पार्श्वभूमीवर दिल्ली उच्च न्यायालयाने महत्त्वपूर्ण निर्णय दिला आहे. चला, ही बातमी सविस्तर समजून घेऊया.
पतीच्या संपत्तीवर पत्नीच्या हक्काबाबत दिल्ली उच्च न्यायालयाने महत्त्वपूर्ण निर्णय दिला आहे. पतीच्या मृत्यूनंतर पत्नीचा तिच्या मालमत्तेवर तसाच हक्क असतो, जो पतीचा होता, पण त्या संपत्तीवर मुलांचाही हक्क असतो. उच्च न्यायालयाने असेही स्पष्ट केले की, तिच्या पतीच्या मृत्यूनंतर हिंदू महिलेला तिची मालमत्ता वापरण्याचा अधिकार आहे, परंतु त्यावर ‘पूर्ण मालकी’ नाही.
विशेषत: जेव्हा स्त्री कोणत्याही प्रकारची कमाई करत नाही, तेव्हा तिचा मालमत्तेवरचा अधिकार मर्यादित असतो आणि पूर्ण नसतो. न्यायमूर्ती प्रतिभा एम. सिंह म्हणाल्या, ‘ज्या हिंदू स्त्रीचे स्वतःचे कोणतेही उत्पन्न नाही, ती तिच्या मृत पतीच्या संपत्तीचा आयुष्यभर उपभोग घेऊ शकते, परंतु तिच्या संपत्तीवर तिचा कधीच पूर्ण अधिकार नसतो.High court update
संपत्ती वादाचे संपूर्ण प्रकरण काय आहे?
हा मालमत्तेच्या वाटपाचा वाद चार भाऊ-बहिणी (तीन मुलगे आणि एक मुलगी) यांच्यात होता. त्यांनी उर्वरित तीन भावंड आणि एका नातवाविरुद्ध मालमत्तेच्या विभाजनाचा गुन्हा दाखल केला होता. चार भावंडांनी याचिकेत असा युक्तिवाद केला की त्यांच्या वडिलांनी त्यांची संपत्ती त्यांच्या आईच्या नावे मृत्यूपत्रात सोडली होती, ज्यामुळे त्यांचे अधिकार मर्यादित होते. आईच्या मृत्यूनंतर वडिलांनी मृत्युपत्रात ज्यांच्या नावाचा उल्लेख केला आहे, त्यांनाच मालमत्ता मिळावी, असे ते म्हणाले. ट्रायल कोर्टाने तीन भावंड आणि नातवाच्या बाजूने निकाल दिला. मृत्युपत्रानुसार त्याच्या वडिलांनी मृत्यूपूर्वी पत्नीला सर्व मालमत्ता दिली होती, त्यामुळे ती या मालमत्तेची ‘मालक’ होती, असे न्यायालयाने म्हटले आहे.महिलेची स्वतःची कोणतीही इच्छा नसल्यामुळे, मालमत्तेचे हस्तांतरण किंवा वितरण केवळ वडिलांच्या इच्छेवर आधारित असेल.High court update
मृत्युपत्रात काय लिहिले होते?
जानेवारी 1989 च्या मृत्युपत्रात पतीने त्याच्या सर्व मालमत्तेचे हक्क पत्नीला दिले.
पत्नीला मालमत्तेचे भाडे गोळा करण्याचा आणि त्याचा वापर करण्याचा अधिकार देण्यात आला होता, परंतु ती विकण्याचा नाही.
त्यांच्या पत्नीच्या मृत्यूनंतर त्यांची चार मुले वगळता सर्वांमध्ये मालमत्ता वाटून घेण्याच्या सूचना देण्यात आल्या होत्या.High court update
खरे तर जानेवारी १९८९ मध्ये दिल्लीतील एका व्यक्तीने आपल्या मृत्यूपत्रात आपली सर्व संपत्ती पत्नीच्या नावे केली होती. त्याने लिहिले होते की, त्याच्या मृत्यूनंतर पत्नीला मालमत्तेचे भाडे वसूल करण्याचा आणि त्याचा पुरेपूर वापर करण्याचा अधिकार असेल, परंतु ती ती विकू शकत नाही. पत्नीच्या मृत्यूनंतर चार मुलगे वगळता सर्व वारसांमध्ये संपत्ती वाटली जाईल, असेही मृत्युपत्रात स्पष्ट होते. 2012 मध्ये पत्नीचा मृत्यू झाला, त्यामुळे मृत्युपत्रातील तरतुदी लागू झाल्य
दिल्ली उच्च न्यायालयाने काय निर्णय दिला?
ट्रायल कोर्टाच्या निर्णयाला आव्हान देत हायकोर्टात सुनावणी झाली. न्यायमूर्ती प्रतिभा एम. सिंह यांनी सांगितले की, पतीने केलेल्या मृत्युपत्रात स्पष्टपणे नमूद केले होते की, पत्नीचा मालमत्तेवर अधिकार असेल, परंतु ती ती विकू शकत नाही किंवा ती दुसऱ्या कुणालाही हस्तांतरित करू शकत नाही. पत्नीला संपत्तीवर अधिकार मृत्युपत्राद्वारेच मिळतो, असेही उच्च न्यायालयाने स्पष्ट केले. पतीच्या मृत्यूपर्यंत तिला मालमत्तेत कोणताही अधिकार नव्हता. त्यामुळे पत्नीला मृत पतीच्या मालमत्तेतून मिळणाऱ्या उत्पन्नाचा लाभ घेण्याचा अधिकार असला तरी तो ‘संपूर्ण अधिकार’ मानता येणार नाही.High court update
पतीच्या मालमत्तेवर पत्नीच्या अधिकाराच्या आधारावर
मृत्यूपत्र न लिहिता पती मरण पावल्यास पत्नीला पतीच्या संपत्तीत समान वाटा मिळतो.
जर पतीने पत्नीच्या नावावर इच्छापत्र लिहिले असेल, परंतु त्या मृत्युपत्रात त्याने पत्नीला केवळ मालमत्तेचा उपभोग घेण्याचा अधिकार दिलेला असेल, तरीही त्या मालमत्तेवर पत्नीची पूर्ण मालकी नाही, जेणेकरून ती विकू शकेल. मालमत्ता. या प्रकरणात, पत्नीच्या मृत्यूनंतर, पत्नीच्या कायदेशीर वारसाचा मालमत्तेवर अधिकार असेल.
पतीच्या वडिलोपार्जित मालमत्तेवर पत्नीचाही हक्क आहे, पण पती जिवंत असेपर्यंत पतीच्या वडिलोपार्जित मालमत्तेवर पत्नीचा हक्क नसतो, तो फक्त मुला-मुलींचा असतो.High court update
जर पती-पत्नी वेगळे असतील तर पत्नीला पत्नीच्या उदरनिर्वाहासाठी पोटगी मिळण्याचा अधिकार आहे.
पत्नीच्या मालमत्तेवर पतीचा हक्क
पत्नी जिवंत असताना तिच्या कोणत्याही वैयक्तिक मालमत्तेवर पतीला कोणताही अधिकार नाही. जर पत्नीने तिच्या मालकीची कोणतीही संपत्ती तिच्या पतीला मृत्युपत्र दिल्यावर मरण पावली, तर त्या मालमत्तेवर पतीचा हक्क असू शकतो. इच्छापत्र नसतानाही पत्नीच्या मालमत्तेवर पतीचा अधिकार असतो, परंतु मुलगा/मुलगी असल्यास पहिला हक्क मुलाचा/मुलीचा असतो. अवनीश पांडे (व्यावसायिक, उच्च न्यायालय लखनौ आणि LLM (विद्यार्थी), KMCLU, लखनौ) यांनी प्रभात खबरशी संवाद साधताना ही माहिती दिली.
स्त्रीधन म्हणजे काय?
विवाहाशी संबंधित विधी आणि सणांमध्ये स्त्रीला जे काही मिळते ते स्त्रीधन मानले जाते. त्यावर स्त्रीची पूर्ण मालकी असते. पत्नीला तिच्या स्त्रीधनापासून वंचित ठेवल्यास ते घरगुती हिंसाचाराच्या बरोबरीचे मानले जाते.High court update